چه زمانی جوجه های تازه متولد شده را از دستگاه جوجه کشی بیرون بکشیم؟ این سوال هر پرورش دهنده ی تازه کار است. متوسط زمان طبیعی برای جوجه کشی بوقلمون حدوداً 28 روز است. با این وجود ممکن است این فرایند  از روز 27 آغاز و تاروز 299 ادامه پیدا کند. این مسئله خیلی مهم است که بدانیم آیا همه جوجه ها هچ شده اند یا نه؟ اگر تخم ها از یک گله هم سن تولید شده باشند و شرایط انتقال و انبار آنها یکی باشد انتقال جوجه ها از دستگاه زمانی است که جوجه ها خشک شده و کرک های آنها به صورت مخملی در آمده و هنوز پشت گردن آنها کمی خیس باشد. از منظر دیگر بهترین زمان بیرون کشیدن جوجه ها زمانی است که هنوز 5 درصد از جوجه ها خشک نشده اند. (پشت گردن آنها خیس است) این موضوع سبب می شود که جوجه هایی که زودتر هچ شده اند بعد از بیرون کشیدن از دستگاه دهیدراته نشوند.

از آنجائیکه دستگاه های مختلف ممکن است جوجه ها را دیرتر و یا زودتر خشک کنند لازم است که دائماً دستگاه هچر توسط مسئول مربوطه کنترل شود و در صورت آماده بودن جوجه ها، عملیات خارج کردن آن ها از دستگاه انجام گیرد. توصیه می شود : هر 6 ساعت یک بار، در دستگاه باز شده و جوجه هایی که کاملاًخشک شده اند از دستگاه هچر خارج و به زیر دستگاه مادر مصنوعی منتقل شوند.

تخم مرغ های نطفه دار ممتاز از گله های مادری که در سلامت کامل به سر می برند حاصل می شود.عواملی چون تراکم بالا  و کمبود آب یا غذا سبب بروز استرس در گله شده و کاهش تولید بروزمی کند وتخم های با کیفیت نا مطلوب تولید می شود این عوامل روی جنین های در حال رشد داخل تخم ویا جوجه های حاصل در دوره پرورش تاثیر به سزایی دارد  .

کیفیت پوسته تخم تولیدی تحت تاثیر وضعیت سلامت گله قرار دارد و بر میزان جوجه درآوری نیز بی تاثیر نمی باشد.کیفیت تخم ها نیز در خلال زمانی که تولید می شود وقبل از خواباندن در دستگاه جوجه کشی نیز ممکن است دستخوش تغییرات نا خواسته ای شود  .

فاصله طولانی بین نوبت های جمع آوری تخم ها سبب افزایش آلودگی پوسته می شود.وجود شکستگی وترک روی پوسته سبب نفوذ آلودگی به درون تخم شده وبه دنبال آن کاهش کیفیت بروز می کند.حمل ونقل نا مناسب تخم ها سبب ایجاد ترک مویی روی پوسته می گردد وبر روی قدرت حیاتی جوجه های حاصل اثر می گذارد.در صورتی که دست پرسنل در هنگام جمع آوری تخم ها آلوده به کود ویا محتویات تخم های شکسته آلوده گردد سبب انتقال آلودگی  به تخم های تمیز میشود.در ضمن آلودگی به دلیل عدم شستشو وضدعفونی نمودن وسایل حمل نقل مانند سبد وسینی اتفاق می افتد بعلاوه حمل ونقل تخم ها وانتقال آنها سبب اختلال در ساختمان داخلی تخم شده واز قدرت حیاتی جنین کاسته می شود  .

شرایط نگه داری تخم هادر مزرعه یا کارخانه جوجه کشی فاکتور مهمی است که روی کیفیت تخم اثر می گذارد.اطلاعاتی که در مسیر جوجه کشی به مزرعه و بالعکس ارسال می شود تا کیفیت تخم ها بالا رود  .

الف)اطلاعاتی که از مزرعه به جوجه کشی ارسال می شود :

1)طریقه شستشو وضد عفونی تخم ها

2)معیار بهداشتی به کار رفته

3)بیماری ها و داروهای تجویز شده

4)شرایط نگه داری تخم ها

5)وضعیت آلودگی گله به سالمونلا

6)وضعیت آلودگی گله به بیماریهای تخم زا

ب)اطلاعاتی که می بایست از جوجه کشی به مزرعه ارسال شود :

1)کیفیت پوسته تخم های خوابانده شده

2)میزان نطفه داری تخم مرغ های ارسالی

3)نتایج مربوط به آزمایش باکتریولوژیکی

4)میزان مرگ ومیر جنینی

5)میزان جوجه درآوری

6)میزان جوجه های با کیفیت پایین یا با عوارض کمبود

آیا تخم مرغهای حاصل از مادران مسن تر از نظر جوجه درآوری بهترند؟
1. اولین تخم مرغهای تولید شده توسط هر مرغ در ابتدای دوره تولید قاعدتا دارای میزان جوجه آوری پایین تری در مقایسه با پرندگانی که مسن تر هستند، می باشد  .
2. در مابقی سنین تخم گذاری پرندگان، در صورتی که تمام شرایط در حد معمول باشد نمی بایست اختلافی در میزان جوجه درآوری مشاهده گردد  .
3. البته پرندگان مسن تر، تخم مرغهایی که میزان جوجه درآوری آنها پایین است تولید می نماید که این موضوع معمولا بدلیل کاهش میزان باروری در خروسها می باشد. ضمنا چاقی مرغها و عدم نگهداری اسپرم به اندازه کاقی توسط این پرندگان را نیز نباید از نظر دور داشت.

در جوجه کشی طبیعی آیا مرغ عملیات خوابیدن روی تخم ها را بهتر از دستگاه جوجه کشی انجام می دهد؟ 

جواب منفی است. جوجه کشی طبیعی بارها و بارها نتایج ضعیفی به ما داده و می‌دهد درحالی که دستگاه جوجه کشی به شرط رعایت شرایط  محیطی و بهداشتی در آن به مراتب بهتر از مرغ کرچ عمل می‌کند. مرغ کرچ از جمله مخلوقات آمیخته با بی نظمی و غیرقابل پیش بینی کره زمین است که به روش های مختلف ما را دچار نومیدی میکند. این موضوع در مورد پرورش جوجه ها صدق نمی‌کند زیرا پرورش طبیعی آنها توسط مرغ کرچ به مراتب راحت تر و دقیق تر از روش مصنوعی و دستی انجام می شود. 

جوجه کشی و پرورش طبیعی جوجه ها مزایای زیر را دارد :

الف - «مواظبت مادر از تخم و جوجه ها». مرغ به خوابیدن روی تخم ها و چرخاندن آن ها مبادرت کرده و در مورد مقرر جوجه ها متولد می شوند بدون این که نیاز چندانی و درگیری ما باشد. بهتر است از مرغ‌های با طبیعت عصبانی و بی قرار استفاده نشود ولواین که تیپ جنگی مناسبی داشته باشند. طبیعت قوی و متوازن مرغ ها نشانه آن است که جوجه ها را با اطمینان بیشتر و ریسک کمتری مورد هدایت و حمایت قرار می دهند و از طریق سیگنال های صدایی و به دلایل واهی درمعرض هشدارهای  بی مورد قرار نداده و خانواده را دچار اضطراب نمی‌کنند.

ب - در فضای بیرون مادر به جوجه ها آموزش می‌دهد چه غذایی برای آن ها مفید است.

ج - در زمان نزدیک شدن خطر،مادر جوجه ها را آگاه می کند و از آنها حفاظت می‌کند.

د - در زمان درگیری بین جوجه ها، واسطه می شود.

ح - رسیدگی و مراقبت جوجه ها به قدری است که اغلب جوجه خروس ها از همان ابتدا ویژگی‌های برجسته و شایستگی فیزیکی خود را نشان می دهند.

و - نیازی به خرید مادر مصنوعی،اینکوباتور،جعبه پرورش اولیه،هیتر و امثال آن نیست.

معایب جوجه کشی و پرورش طبیعی نیز به شرح زیر است :

الف - تعداد جوجه کمتری به ازای هر مرغ تولید خواهد شد زیرا مرغ درگیر پرورش جوجه می شود و برای مدتی از تخم می رود.

ب - مرغ های جوان و نابلد موجب تلف شدن جوجه خود می شوند.

ج - تنها زمانی مرغ وارد فعالیت تولید مثلی می شود که ابتدا کرچ شود.

د - درصد جوجه درآوری کم تر از روش جوجه کشی مصنوعی(البته در شرایط ایده آل) است.

 به هر حال در صورت تمایل به جوجه کشی طبیعی و استفاده از مرغ کرچ،شب هنگام تخم های بارور جمع‌آوری شده را زیر وی قرار می دهیم.به این منظور به آرامی از جایش بلند کرده و محکم نگه داشته و تخم ها را در آشیانه وی می ‌گذاریم و سپس به آرامی مرغ را روی آن ها قرار می دهیم. چنان چه مرغ که خصوصیات کرچی را نشان می دهد از روی تخم بلند شود دوباره روی آن ها باز می گردد. باید توجه داشت که هیچ گاه در حالی که مرغ دیگری در آشیانه است،تخم ها را زیر مرغ کرچ نگذاریم. مرغ به مدت 21 روز روی تخم ها می خوابد و سپس تا استقلال کامل جوجه ها از آن ها مواظبت می‌کند. جوجه های بدست آمده از جوجه کشی طبیعی تحت نظارت مادر،بزرگ می شوند. این مرغ ها ابتدا نیاز جوجه ها و سپس نیاز خود را برآورده می کنند و حتی اگر کاملاً گرسنه باشند وقتی غذا بیابند ابتدا جوجه ها را سیر می کنند. مواظبت و حمایت از آن ها نیز همین منطق را دارد. هیچ تهدیدی و اندازای بزرگ نیست که او جوجه‌هایش را رها کند.

اغلب پرورش دهندگان باتجربه،مرغ و خروس های مولد(با سابقه و شجره مشخص) خود را به صورت مجزا از دیگران در قفس های تولید مثل انفرادی جفت می کنند واز تخم‌های شناسنامه ‌دارآن ها مواظبت کرده به دقت آن ها را نشانه گذاری می‌کنند و آن ها را با دستکش نخی برداشته و با مداد،اطلاعات تولید مثلی و تاریخ گذاشته شدن آنها را یادداشت کرده و در محل مناسبی انبار می کنند و به موقع زیر مرغ کرچ(مادر یا حمال)مناسب می خوابانند.

نژاد لاری

لازم به ذکر است که مرغ نژادهای جنگی در مقایسه با مرغ و خروس معمولی غریزه تولید مثلی بیشتری دارد. بهتر است در ابتدای فصل تولید مثل وارد فرایند تولید مثل شوند و قبل از آن غذاهای حاوی ویتامین و مواد معدنی و پروتئین مناسب به آن ها داده شود و در زمان مناسب در معرض عملیات کرم کشی  قرار گیرند تا در دوره خوابیدن روی تخم ها راحت بوده به آلودگی در آشیانه آن ها وجود نداشته باشد. آشیانه مرغ (جعبه پلاستیکی،سبد میوه یا نظیر آن) در محلی خلوت و بدون مزاحمت قرار گرفته و کف آن مقداری خاک اره یا پوشال مناسب ریخته می شود و پس از تولد جوجه ها یک طرف جعبه برداشته می شود تا جوجه ها امکان رفت و آمد داشته باشند. در صورتی که زمان دقیق گذاشته شدن تخم های بارور بلافاصله یادداشت شود می توان تاریخ دقیق تولد جوجه ها را محاسبه کرد.سویه های  مختلف تعداد روز و ساعات متفاوتی دارند. مرغ ها بلافاصله بعد از گذاشتن تخم، آن را با صدای بلند قدقد خود اعلام می کنند در حالی که پرهایشان را باد انداخته اند.

مدیریت تولید مثل

 یک روش مناسب مدیریت تولید مثل مرغ های مناسب که قبلاً دارای جوجه خروس های خوبی بوده اند این است که بلافاصله پس از گذاشته شدن تخم، آن ها را برچسب زده و تا لحظه موعود در محل مناسب ذخیره کنیم و موقتا تخم های بی کیفیت زیر او بگذاریم و دائم مراقب کرچی او باشیم. در صورتی که مرغ تمامی لحظات روزانه را در آشیانه بماند نشانه کرچی او است. بعد از دو روز می توان او را به آشیانه ای که مخصوصا برای او فراهم شده انتقال داد. در محل جدید دو روز دیگر نیز روی تخم های بی کیفیت می خوابد.در صورت بی تجربگی و عدم امنیت مرغ ها در این روز ها، آسیب جدی به تخم ها وارد می شود. زمانی که مرغ  با ثبات کافی روی تخم هاخوابید، یک روز پس از غروب  و در حالی که هوا تاریک است تخم ها  جایگزین می شوند و تعدادی تخم بارور و شناسنامه ‌دار تا ( 12عدد) زیر آن ها گذاشته می شود تا مرغ بتواند تمامی آنها را گرم نگه دارد.البته این تعداد بستگی به اندازه مرغ نیز دارد و هرچه مرغ بزرگ تر باشد تعداد تخم بیشتری را گرم می کند.

 کجه مرغ کرچ در محلی خلوت،خنک، نسبتا تاریک و آرام و دور از دسترس دیگر مرغ و خروس ها قرار می گیرد.لازم نیست این کجه ها بزرگ وگران باشند ولی باید راحت، ایمن و عاری از کوران هوا باشند. استفاده از قفسی با مساحت 2 متر مربع با یک پنجره بزرگ و مناسب بدون شیشه ولی نرده دار که در روزهای بعد از تولد جوجه ها،آفتاب کافی به درون آن بتابد مناسب است در حالی که کف آنها از خاک اره درشت پوشیده شود تا مرغ در صورت لزوم حمام خاک کند. خاک اره به تدریج آلوده به فضله مادر شده وجوجه ها پس از تولد، با باکتری های طبیعی و مفید روده مادر تلقیح می‌شوند و از ورود  باکتری های مضر به دستگاه گوارش آنها ممانعت به عمل می آید. کجه های مرطوب و با جریان هوای تند موجب تلفات جوجه ها می شود در حالی که اگر این دو حالت در آن  نباشد حتی درروزهای سرد زمستان می توان مرغ ها را خواباند و جوجه سالم و قوی در آن ها پرورش داد.گاه اوقات یک کجه  مستقل ولی کوچک تر برای مرغ مادر فراهم می‌کنند تا مرغ بدون اضطراب یا مزاحمت دیگران در آن به خوردن و نوشیدن بپردازد.

مرطوب بودن تخم ها

گاهی اوقات بخصوص در فصول گرم و هوای خشک لازم است وقتی مرغ کرچ برای خوردن و آشامیدن از روی تخم ها بلند می شود،اندکی آب روی تخم ها اسپری کنیم.تخم ها به ویژه در دو روز آخر باید مرطوب (نه خیس) باشند تا جوجه ها راحت تر پوست تخم‌ را شکافته و از آن بیرون بیایند.در صورتی که تخم ها خشک باشند، جوجه درگیر پوسته های داخلی تخم شده و به راحتی متولد نمی شود و یا قبل از تولد می میرد. به هرحال جوجه ها یکی پس از دیگری متولد می‌شوند.

 در صورتی که در روزهای آخر نزدیک و تولد جوجه ها،تخم یا جوجه ای زیر مرغ بگذاریم، احتمال دارد مرغ کرچ از پذیرفتن آن ها خودداری کرده و یا بلافاصله بعد از تولد آن را  بکشد. مرغ در سه روز آخر صدای جوجه را از درون تخم شنیده و آن را حس می کند. همچنین مرغ ها شمارش بلد نیستند و عدد را نمی‌شناسند و برای آن ها 7 روز با 17 روز تفاوتی ندارد. بنابراین اگر جوجه یک روزه ای را به صورت دزدکی زیر مرغ بگذاریم او را پذیرفته و همراه جوجه های خود بزرگ می‌کند. زمان بندی این کار حساس است و حتما باید دزدکی انجام شود.

مرغ کرچ گاه به خوردن پوسته های باقی مانده می پردازد. این صفت در مرغ های مختلف متغیر است.گاه اوقات آنها تخم های نابارور و مشکل دار و نیز جوجه های مریض و مرد را می خورند و بعید نیست مثلاً از میان 10 تخمی که در لانه گذاشته شده، هیچ اثری از یکی دو تا از آن ها مشاهده نکنیم. گاه مرغ ها از ترس شکارچیان به خوردن جوجه های سالم نیز می پردازند.این صفت را به سختی می‌توان مهار کرد و لذا این گونه مرغ ها به درد جوجه کشی نمی خورند. در روزهای 20 و 21 باید مراقبت بیشتری به عمل آید و این رفتار در مرغ کرچ کنترل شود.برخی پرورش دهندگان کاری با این رفتار ندارند و آن را طبیعی می دانند به ویژه اگر باقی مانده جوجه ها را به شیوه مناسبی بزرگ کنند.

این دلایل به شرح زیر خلاصه می شوند :

1- عیوب مادرزادی : 

این عیوب وقتی ظاهر می شوند که خروس و مرغ ارتباط خیلی نزدیک به همدیگر داشته و از یک نژاد باشند. در این صورت  وقتی تعداد زیادی از جوجه ها بد شکلی داشته باشند. بایستی به این مسئله توجه نمود. بعضی از پرندگان ممکن است ژن های کشنده را با خود حمل نمایند. این پرندگان بطور نرمال در آن چیزی که ظاهر نمی شود. قابلیت بازگشت دارند مگر اینکه هر دو والدین پرنده ژن کشنده را با خود حمل نمایند. نمونه این قبیل ژن ها گردن کج، پاهای کوتوله و فقدان بال ها است.

2- ناباروری :

 این عارضه معمولاً به علت این که است که یکی از والیدن یا هر دو مریض یا خیلی چاق بوده و یا زیاد برای تولید مثل مورد  استقاده قرار گرفته اند. این وضعیت اخیر الذکر در بین نژاد های شو که خیلی تاکید روی تولید مثل برای ظاهرشان می شود هادی است تا خوش بنیه و قوی بودن آنها به وسیله نور دادن می توان تخم مرغ های غیر بارور را در 7 روزگی انکوباسیون مشخص نمود. این تخم مرغ ها را بعداً می توان از انکوباتور خارج نمود و در این صورت یک منبع آلودگی به وسیله آنها به وجود نخواهد آمد.

3- بیماری های ارثی :

 این مسئله ممکن است روی والدین تاثیر نکند اما می تواند بخوبی برای جوجه ها کشنده باشد. هر کسی که در کار فروش پرندگان یا تخم مرغ های بارور است حقیقتاً بایستی خون پرندگان مورد استفاده در تولید مثل را به وسیله یک نفر دامپزشک تست کند تا اطمینان حاصل نماید که عاری از بیماری های توارثی نظیر تیفوئید ماکیان می باشد که از طریق تخم قابل انتقال می باشند این پرندگان همچنین بایستی آزمایش شوند تا مشخص شود عاری از سالمونلا می باشند.